معرفی مارینر، اولین کاوشگر بین سیاره‌ای

مارینر نام اولین مجموعه ‌کاوشگرهای بین‌سیاره‌ای است که به‌منظور تحقیق در مورد سیاره‌های نزدیک زمین، مریخ، تیر و زهره، طراحی و ساخته شدند. این برنامه چند تجربه جدید را برای اولین بار در تاریخ فضا به نام خود ثبت کرده است: انجام اولین گذر سیاره‌ای، به نمایش درآوردن اولین مدارگرد سیاره‌ای و نمایش اولین مانور قلاب سنگ جاذبه‌ای. مأموریت هفت فضاپیما از ده فضاپیمای این برنامه، موفقیت‌آمیز بود و سه مورد به شکست انجامید.
برنامه مارینر و فضاپیماهای آن را می‌توان از مهم‌ترین برنامه‌های فضایی ایالات متحده به شمار آورد؛ دو فضاپیمای وایکینگ‌ نسخه توسعه یافته مارینر-۹ بودند؛ فضاپیمای ماژلان که برای کاوش زهره فرستاده شد و کاوشگر گالیله که به سمت مشتری رفت، بر اساس طرح مارینر و از تجارب به دست آمده در این برنامه طراحی و ساخته شدند؛ مارینرهای ۱۱ و ۱۲ نیز تبدیل به وویجرهای ۱ و ۲ در برنامه وویجر شدند. از فضاپیماهای نسل دوم مارینر، کاوشگر کاسینی-هایگنز است که هم اکنون (۲۰۰۷) در حال گردش به دور زحل است. درحقیقت تمام این فضاپیماها، بسیاری از ویژگی‌های خود را از مجموعه فضاپیماهای مارینر گرفته‌اند.
همه مارینرها با انواعی از راکت‌های اطلس پرتاب شدند. مارینرهای ۱ تا ۵ بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم وزن داشتند. مأموریت اولین مارینر، که بیست و دوم ژوئیه ۱۹۶۲ به سمت زهره پرتاب شد, به نتیجه نرسید زیرا فضاپیما پنج دقیقه پس از برخاستن منفجر شد. مارینر-۲، بیست و هفتم اوت ۱۹۶۲ به سمت زهره پرتاب شد و سه ماه و نیم بعد به آن رسید. این فضاپیما، چهاردهم دسامبر ۱۹۶۲ از ۳۴۷۵۰ کیلومتری زهره عبور کرد و برای اولین بار گذر سیاره‌ای را به نمایش گذاشت. این مأموریت, اولین مأموریت فضایی بین سیاره‌ای در منظومه شمسی بود که طی آن گذر از کنار سیاره‌ای دیگر با موفقیت انجام می‌گرفت. آخرین پیام‌ها از این کاوشگر ۲۰۳ کیلوگرمی سوم ژانویه ۱۹۶۳ دریافت شد.

مأموریت مارینرهای ۳ و ۴، گذر از کنار مریخ بود. پرتاب مارینر-۳ به شکست انجامید، اما مارینر-۴ بیست و هشتم نوامبر ۱۹۶۴ با موفقیت به سمت مریخ پرتاب شد و چهاردهم ژوئیه سال بعد از فاصله ۹۸۴۶ کیلومتری، از سطح این سیاره عکس گرفت. این عکس‌ها، اولین عکس‌های گرفته شده از نزدیک این سیاره به حساب می‌آیند. مارینر-۴، بیست و یک عکس‌ از مریخ مخابره کرد که شرایط جوی آن را نشان می‌دادند و با ارسال آنها در واقع اولین کاوش موفق در خصوص سیاره سرخ انجام گرفت. این کاوشگر در سال ۱۹۶۷ به سمت زمین بازگشت.
چهارم ژوئن ۱۹۶۷، مارینر-۵ به سمت زهره پرتاب شد، اکتبر همان سال به حوالی زهره رسید و از فاصله ۳۹۹۰ کیلومتری آن عبور کرد که در نوع خود موفقیتی بزرگ محسوب می‌شد. این فضاپیما آزمایش‌هایی در خصوص اتمسفر زهره به انجام رساند.
مارینرهای۶ و ۷ با وزنی بیش از ۴۰۰ کیلوگرم، در ۲۴ فوریه و ۲۷ مارس ۱۹۶۹ به سمت مریخ پرتاب شدند و بر فراز استوای مریخ و نیمکره جنوبی این سیاره پرواز کردند. پرتاب مارینر-۸ با شکست مواجه شد و مارینر-۹ که در مه ۱۹۷۱ به سمت مریخ پرتاب شد، پس از رسیدن به آن در نوامبر آن سال، شروع به چرخیدن به دور این سیاره کرد و اولین ماهواره آن (و اولین ماهواره سیاره‌ای دیگر) شد. این فضاپیما همچنین اولین فضاپیمایی شد که در مدار مریخ از سطح آن نقشه‌برداری کرد. این کاوشگر با وزن تقریبی یک تن، به همراه مارینرهای ۶ و ۷ هزاران نقشه و عکس دقیق، از سطح مریخ تهیه کردند که امروزه نیز از جمله موفق‌ترین دستاوردهای مأموریت‌های فضایی محسوب می‌شوند و راه را برای مطالعات جدی‌تر و کامل‌تر این همسایه زمین گشودند.
مارینر-۱۰ دو سال پس از مارینر-۹ پرتاب شد و برای اولین بار در تاریخ صنعت فضا، از مانور قلاب سنگ جاذبه‌ای بهره برد. این مانور به فضاپیما کمک کرد تا هنگامی که تحت تاثیر جاذبه زهره قرار می‌گیرد، شتاب گرفته، سپس خود را با استفاده از گرانش سیاره در خط سیر دیگری به سمت سیاره تیر پرتاب کند. فضاپیما پس از رسیدن به سیاره کوچک منظومه شمسی، عکس‌هایی از سطح آن و نیز تصاویری از اتمسفر این سیاره ارسال کرد. این کاوشگر ۴۳۳ کیلوگرمی که سوم نوامبر ۱۹۷۳ پرتاب شده بود، بیست و چهارم مارس ۱۹۷۵ به کار خود پایان داد. مارینر-۱۰ اولین فضاپیمایی بود که از نزدیک دو سیاره منظومه شمسی گذر کرد و از سیاره تیر از نزدیک عکس گرفت.

منبع:
لیلا خلج زاده، پنجاه سال در فضا، سازمان فضایی ایران، تهران، ۱۳۸۶٫